Punktem wyjścia w funkcjonowaniu organizacji pozarządowej jest dobrze napisany statut bądź inny akt stanowiący jej podstawę działalności, w którym określimy oraz uregulujemy niezbędne kwestie związane z działalnością NGO. Ma to o tyle bardzo duże znaczenie pod kątem działalności organizacji, że niejednokrotnie w praktyce okazuje się jak luki bądź nieprecyzyjnie uregulowane kwestie stwarzają trwałe bariery w prawidłowym, operacyjnym jej funkcjonowaniu. Wówczas trzeba nawet cofnąć się do samego początku i taki wadliwy statut uchwalić ponownie, co wiąże się z całym szeregiem konsekwencji formalnych.

Na co więc należy zwrócić uwagę? Jak zbudować statut prawidłowy i efektywny operacyjnie dla naszej organizacji? 

Statut lub inny akt założycielski powinien uwzględniać kompleksowo wszystkie 4 najważniejsze aspekty prowadzonej działalności pożytku publicznego.

1. Przedmiot działalności pożytku publicznego.

W pierwszej kolejności musimy oczywiście określić, czym chcemy się zajmować, jaką sferę zadań pożytku publicznego chcemy realizować. Warto sięgnąć więc do art. 4 ustawy, który może być w tym pomocny. Przepis ten wymienia sferę zadań publicznych, w zakresie których może być prowadzona działalność organizacji pozarządowych. Dobrym rozwiązaniem będzie przewidzenie w statucie możliwie szerokiego zakresu prowadzonej działalności, co pozwoli w miarę jej prowadzenia rozpocząć aktywność w innej sferze, bez konieczności dokonywania zmian w statucie, co może wiązać się także z obowiązkiem ich ujawnienia we właściwym rejestrze KRS oraz koniecznością poniesienia kosztów z tego tytułu.

2. Organizacja pożytku publicznego.

Statut warto sformułować tak, aby uwzględnić w nim również te kwestie, które będą potrzebne do uzyskania statusu organizacji pożytku publicznego. Jednym z warunków uzyskania statusu OPP jest prowadzenie przez organizacje pozarządową działalności pożytku publicznego nieprzerwanie przez okres co najmniej 2 lat. Dlatego też warto znacznie wcześniej przygotować statut tak, aby później złożenie odpowiedniego wniosek do KRS było jedynie formalnością. Co umieścić w statucie, aby później móc starać się o uzyskanie statusu OPP?
1) powołanie kolegialnego organu kontrolującego lub nadzorczego (np. Rada Nadzorcza). Organ ten musi być odrębny od organu zarządzającego i nie może mu podlegać w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru. Dlatego ważne jest prawidłowe określenie kompetencji i obowiązków tego organu. Ponadto powołując osoby do organu kontroli/ nadzoru należy pamiętać, że jego członkowie:
a) nie mogą być członkami organu zarządzającego ani pozostawać z nimi w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości służbowej,
b) nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,
c) mogą otrzymywać z tytułu pełnienia funkcji w takim organie zwrot uzasadnionych kosztów lub wynagrodzenie w wysokości nie wyższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni.
2) właściwe określenie w statucie sfer działalności pożytku publicznego; najlepiej jeśli opis ten będzie pokrywał się ze sfera zdań publicznych, jakie wymienia ustawa o działalności pożytku publicznego w art. 4.
3) z uwagi na wymóg postawiony przez ustawę, statut powinien ponadto zabraniać:
a) udzielania pożyczek lub zabezpieczania zobowiązań majątkiem organizacji w stosunku do jej członków, członków organów lub pracowników oraz osób, z którymi członkowie, członkowie organów oraz pracownicy organizacji pozostają w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego stopnia albo są związani z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli (tzw. „osoby bliskie”),
b) przekazywania ich majątku na rzecz ich członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, w szczególności, jeżeli przekazanie to następuje bezpłatnie lub na preferencyjnych warunkach,
c) wykorzystywania majątku na rzecz członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, chyba że to wykorzystanie bezpośrednio wynika z celu statutowego,
d) zakupu towarów lub usług od podmiotów, w których uczestniczą członkowie organizacji, członkowie jej organów lub pracownicy oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich lub po cenach wyższych niż rynkowe.

3. Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej

Ten element warto przewidzieć w działalności organizacji pozarządowej. Prowadzenie działalności gospodarczej może stanowić bowiem źródło pozyskiwania stałych dochodów przez organizację szczególnie, że w dzisiejszych czasach pozyskiwanie przez NGO dochodów na swoją działalność to jeden z głównych problemów. Należy jednak pamiętać, że jeśli NGO chce uzyskać w przyszłości status organizacji pożytku publicznego (OPP), owa działalność gospodarcza nie może być dominująca, musi mieć charakter dodatkowy. Organizacja pozarządowa, która rozpoczyna prowadzenie działalności gospodarczej staje się przedsiębiorcą, ze wszystkimi tego konsekwencjami.

4. Organy

Organizację pozarządową powinien reprezentować właściwy organ. Ważnym jest więc, aby w statucie uregulować niezbędne zapisy związane z funkcjonowaniem tego organu. Powołując organ zarządzający (Zarząd) powinniśmy wskazać, jaka liczba osób może wchodzić w jego skład, za co odpowiada, jaki jest sposób reprezentacji oraz w jaki sposób podejmowane są decyzje. Nasza organizacja może z biegiem czasu stać się dużym podmiotem, o rozbudowanej strukturze, dlatego też warto wprowadzić do statutu organ kontrolujący lub nadzorujący jej działalność. Ma to znaczenie nie tylko pod kątem uzyskania przez NGO statusu organizacji pożytku publicznego, o czym mowa już była w niniejszym opracowaniu, ale jest to kluczowe dla zagwarantowania, że działalność ta prowadzona jest zgodnie ze statutem, przepisami prawa oraz nie dochodzi do żadnych nadużyć.